به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، دومین همایش «کلک‌خیال‌انگیز» به مناسبت روز جهانی صنایع دستی، با حضور هنرمندان، مسئولان و اصحاب رسانه در تالار ایران فرهنگستان هنر برگزار شد و در طی آن از 12 هنرمند در این حوزه تجلیل به عمل آمد؛ همچنین کارگاه و نمایشگاهی از صنایع دستی در رواق هنر افتتاح شد. در این همایش که با اجرای بهنام زنگی، رئیس مؤسسه فرهنگی، هنری و پژوهشی صبا همراه بود، ابتدا مهدی مکی‌نژاد، دبیر علمی همایش به ارائه گزارشی از فرآیند برگزاری آن پرداخت و ضمن ابراز خرسندی و قدردانی از دست‌اندرکاران و حامیان گفت: کشور ما با سابقه چند هزارساله در حوزه هنرهای ملی و محلی، جزو 5 تمدن بزرگ جهان به لحاظ تنوع بسیار در حوزه هنرهای سنتی و صنایع دستی است. هرساله در روز جهانی صنایع دستی، شاهد برگزاری رویدادهای مختلفی در سراسر کشور هستیم که متولی اصلی آن، وزارت میراث فرهنگی است. اما فرهنگستان هنر، طی اهداف اساسنامه‌اش که حفظ و توسعه هنرهای ملی و محلی است، با نگاه کلان محور به جنبه‌های مختلف هنری و هنرمندان فعال می‌پردازد.
وی در همین زمینه اضافه کرد: ما به لحاظ تنوع در زمینه هنرهای دستی، بیش از 300 رشته هنری داریم و تنها کشوری هستیم که تقریبا 25 درصد شهرها و روستاهای آن به ثبت جهانی رسیدند. بسیاری از هنرمندان بزرگ ما در گوشه و کنار کشور بیش از 50 سال به کار هنری مشغولند و فرهنگستان وظیفه خود می‌داند که آنها را حمایت کند.
«هنر پل می‌سازد» طرح بین‌المللی فرهنگستان هنر است
در ادامه عبدالرحیم فیروززاده، مدیر حوزه ریاست، روابط‌عمومی و امور بین‌الملل فرهنگستان هنر به سخنرانی پرداخت و گفت: طرح و موضوع جدیدی با عنوان هنر پل می‌سازد در این فرهنگستان مطرح شده است که ریشه آن در هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران دارد.
وی ادامه داد: مطالعات نشان می‌دهد اقداماتی که در سطح بین‌الملل در این حوزه صورت گرفته است، کم اثر بوده و به صورت ضعیفی ارائه شده است که نمودهای فراواونی در این زمینه داریم. عدم ارجاع به فرهیختگان هنر و عدم مراجعه به پژوهشگران برجسته، مانع از رشد هنر شده و شرایطی را فراهم آورده که در سطح جهانی طرح‌های بزرگ اقتصادی بدون ارجاع به فرهنگ و هنر نه معنا دارد و نه اینکه پایدار است.
فیروززاده خاطرنشان کرد: طرح جاده ابریشمی که از سوی دولت چین اعلام شده بود، متاسفانه به دلیل شرایط پرآشوب و پر از غربت و فاصله میان مردمانی که قرن‌ها پیش از اینکه دولت‌ها تشکیل شوند با یکدیگر مراوده فرهنگی و هنری داشتند، امروز از یکدیگر جدا افتاده‌اند.
فرهنگستان هنر ایران با تکیه بر ظرفیتهای فراوان و موثر هنر ایرانی طرحی را به زودی به دولت محترم ارائه خواهد کرد که با یک مدل معنا ساز و متقن و منظم، شبکه‌ای از ارتباطات میان هنرمندان کشورهای هدف را خلق کرده و با ایجاد دبیرخانه ای مشترک و دائمی و نیز مدیریت رویداد هنری بزرگ علاوه بر حفظ و بسط هنر ایرانی، راههای توسعه اقتصاد هنر، تبادل آثار، شناخت ملت‌ها از یکدیگر، تقویت دیپلماسی کشور و دهها ارزش افزوده دیگر را خواهد داشت.
در این طرح ما اثبات می‌کنیم دیگر هنر ابزار دیپلماسی نیست، بلکه خود قدرت است و نیز آنکه بستر صلح دوستی و پیوند عمیق گذشته میان فرهنگ‌ها و تمدن‌های دیرین مجددا می‌تواند به خوبی فراهم شده، راه ها باز و مرزها برداشته و جهانی فراخ با فرهنگ و هنر ایرانی از نو بگونه‌ای منظم، مستمر و برنامه‌ریزی شده پیوندخورده، و ایران ما ثقل دیرین خود را در این مسیر تاریخی احیا می‌کند.
وی افزود: این کلان طرح راهبردی به دنبال شناخت و نیز و تبادل حکمت هنر و ایجاد شبکه پایدار از نهادها و جوامع هنری و حمایت موثر از هنرمندان ایرانی و تعمیق بخشیدن به شناخت میان ملت‌ها و گفتگوی تمدنهاست.
ویژگی صنعت گذشته‌مان، وجه کیمیاگرانه و شاعرانه آن است
این همایش با سخنرانی سیدمحمد بهشتی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر ادامه پیدا کرد. وی ابتدا با طرح پرسشی بدیهی صحبت‌های خود را آغاز کرد و گفت: ضرورت دارد که یکبار دیگر سوال کنیم که صنایع دستی چیست؟ سوال مثل امر بدیهی است که می‌دانیم صنایع دستی چیست. ما از زمانی که عنوان صنایع دستی را به کار بردیم، نمی‌دانستیم که صنایع دستی چیست. چون اگر می‌دانستیم که صنایع دستی چیست، به آن صنایع دستی نمی‌گفتیم. ما اطلاعات راجع به صنایع دستی زیاد داریم، فکر نمی‌کنم مثلا 70 سال پیش چند صنعت داشتیم، امروز می‌دانیم مثلا 299 صنایع دستی داریم ولی در گذشته می‌دانستیم راجع به چه چیزی صحبت می‌کنیم، اما امروزه نمی‌دانیم.
وی ادامه داد: ما امروز رشته صنایع دستی را در دانشگاه‌های خود و فضای آکادمیک داریم و افرادی که تحصیلات دانشگاهی در این زمینه دارند، اما نمی‌دانیم درباره چه چیزی صحبت می‌کنیم. اما در گذشته این‌طور نبود و می‌دانستند این صنایع چیست. سازمان صنایع دستی سال‌ها جزو وزارت صنایع بود، با کارشناسان وزارت صنایع صحبت بسیار کردم، یکی از افرادی که به لحاظ نظری وارد بود، در جلساتی که برگزار می‌شد، گفت: ما 80 سال است که در حوزه صنایع سرمایه‌گذاری می‌کنیم، ولی متاسفانه کشورمان صنعتی نشده است. به نظر می‌رسه که کشور ما بضاعت صنعتی شدن ندارد.
عضو پیوسته فرهنگستان هنر خاطرنشان کرد: صنایع دستی، صنعت است، اما صنعت قبل از انقلاب صنعتی است. مگر انگلیس که در آن انقلاب صنعتی اتفاق افتاد، آیا صنعت قبل از انقلاب صنعتی داشت؟ که استدلال می‌کند که بانی انقلاب صنعتی است. اتفاقا ایران یکی از مهمترین منابع تولید ثروت در آن، صنعت بود، اما چه صنعتی؟؛ صنعت قبل از انقلاب صنعتی. اقلام مربوط به صنعت در این کشور 300 عنوان است که می‌تواند مدعی باشد.
وی تصریح کرد: حقیقت چیست؟ چه چیزی را شهادت می‌دهد، ما اطلاعات زیادی داریم که به جا نمی‌آوریم؛ ما صنایع‌دستی را به جا نمی‌آوریم. ایران قبل از انقلاب صنعتی، یکی از صنعتی‌ترین کشورهای جهان بود. ما در فاصله میان کاشان و نطنز، محوطه تاریخی با عنوان اریسمان داریم که از 6200 سال تا 4200 سال پیش شهری صنعتی بود که آن زمان تمدنی در چین و هند وجود نداشت، چه برسد به اروپا. مردمی که آنجا زندگی می‌کردند، ارتزاقشان از راه صنعت بود، نه از راه دامداری یا کشاورزی. به لحاظ قدمت جایگاه با اهمیتی داریم در شهر سوخته نیز لوازمی تولید می‌شد که حاصل صنعت بود.
محمد بهشتی درباره تولیدات صنعتی امروزه بیان کرد: صنعت امروز چه چیزهایی برایمان تولید می‌کند؟ وسایلی که به صورت روزمره از آن استفاده می‌کنیم. صنایع خودروسازی، برودتی، گرمایش، ظرف و ظروف، پارچه و … . همه اینها در 299 رشته گذشته‌مان بوده و هیچ موضوعی نبوده که قبلا به آن نپرداخته باشیم و احتیاجات روزمره ما را تامین می‌کرده است، اما اینها مربوط به دوره قبل از انقلاب صنعتی بوده است.
صنایعی که در ایران بودند از چه جنس صنعتی بودند؟، می‌خواهیم آن را با معیارهای امروزی بسنجیم. در متون می‌خوانیم که در هند، اصفهان و شام «فولاد جوهری» تولید می‌شد. نسبت فولاد جوهری به فولاد معمولی مانند نسبت الماس به خرمهره است. امروز در اصفهان ذوب آهن و فولاد مبارکه داریم که از جنس خرمهره‌اند نه از جنس الماس. مانند پارچه، که انواع آن را می‌بافتیم و نوعی پارچه‌ای در گذشته می‌بافتیم که واحد اندازه‌گیری آن مثقال بود، نه متر و ذرع. به این دلیل که صنعت در ایران، صنعت کیمیاگرانه بود، صنعتی که اجزا را به صلح می‌رساند و با صلح آنها یک پیکره جدید به وجود می‌آورد و امروزه این مسئله را درک نمی‌کنند.
وی در همین زمینه افزود: ما از دل این صلح‌آفرینی، فرش، معماری و بسیاری از هنرهایمان را خلق می‌کردیم. ما اصطلاحی در تمام صنایع داریم به عنوان مصالح و اگر می‌خواهیم چیزی را درست کنیم، باید مصالح آن را تهیه کنیم. چون تحولی در ماده ایجاد می‌کند که به صلح می‌رسد.
عضو پیوسته فرهنگستان هنر یادآور شد: دانش، خلاقیت جز لاینفک هنرمندان ایرانی بود. در سال 621 قمری، مغول‌ها به کاشان حمله کردند، مسلما به آنها صدمه و خسارت زیادی وارد کردند اما در سال 623 قمری، محراب مسجد عمادی ساخته شد. زیرا مغول‌ها نمی‌توانستند به دانش و خلاقیت خسارت وارد کنند. علی‌رغم بدگویی که بر علیه کشورمان ایجاد کردند، کف تالارهای آنها، پر از فرش ایرانی است زیرا مانند عطر می‌ماند و هنر ایرانی مانند عطر می‌ماند.
وی تاکید کرد: صنایع قبل از انقلاب صنعتی در ایران، صنعتی کیمیاگرانه و شاعرانه بود و مهمترین خاصیت هنر ایرانی، تصرفت جوهری است که کسی نمی‌تواند درباره آن کاری کند. اگر به بررسی تحولات هنری در ایران بپردازیم در مسجد جامع اصفهان، 1000 سال تحولات را می‌بینیم، زیرا اتصال به ریشه برقرار است، اما امروزه نتوانستیم این اتصال را به خوبی حفظ کنیم. یک درخت، در طی سال شاخه و برگهایش را از دست می‌دهد، اما تنه و ریشه آن هیچگاه از بین نمی‌رود. در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی‌مان باید ریشه و تنه را حفظ کنیم و آن را معاصر نماییم و به درک عمیق هنری آن برسیم.
سه‌گانه بینش، نگرش و منش پیوستار فرهنگی ما در گذشته بود
در ادامه این نشست، مریم جلالی، معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی با اشاره به صحبت‌های، سید محمد بهشتی، به سخنرانی پراخت و گفت: حقیقتا ما از سوال می‌ترسم و در دام توصیف گرفتار می‌شویم. همه چیز را یا خیلی بد توصیف می‌کنیم یا خیلی خوب و این دوگانه موجب می‌شود تا ما در توصیف بمانیم و به تبیین آن نپردازیم.
وی تصریح کرد: سه‌گانه‌ای که من همیشه در مطالعات فرهنگی به آن دقت نظر داشت، بینش، نگرش و منش بوده است که به عنوان خط نشان ما برای پیوستار فرهنگی است. این سه‌گانه در گذشته به عنوان نظام شبکه‌ای، میان هنرمندان و صنعتگران ما و حتی در موسیقی ما وجود داشته و در تمامی سطوح قابل رویت بوده است.
معاون صنایع دستی خاطرنشان کرد: حقیقتا صنایع دستی ایران، صنایع مستظرفه بوده که ظرافت‌ها باید از مرز توصیف، خود را رها کند و به مرز تبیین راه یابد. هم در نظام‌نامه نگرشی که در صنعتمان اتفاق بیافتد و هم در منش که در مصرف تجلی پیدا می‌کند. فضایی که برای صنعت ما ایجاد شده، بینش را از دست دادیم و باورمندی‌ها و آداب زندگی و در هم تنیدگی را نداریم و بینش‌ها، منطبق بر نگرش‌ها نیست و در جهانی زندگی می‌کنیم که در عین حالی که شتاب دارد، ایستاست. این به دلیل خاموشی معناست. امروز تمرکزمان روی تولید است نه روی مصرف فرهنگی و ما باید بتوانیم به سلیقه‌سازی تولیدات فرهنگی بپردازیم.
جلالی در پایان سخنان خود تاکید کرد: باید بتوانیم دوره جدید و قدیم را به هم متصل بکنیم. در خوش‌بینانه‌ترین شکل ممکن، دنبال نخ تسبیح هستیم، در معاصرسازی باید در پی چیزی باشیم که عناصر غیرمتنجانس را تبدیل به یک پیکره واحد کند. هنر ایرانی این کار را انجام می‌داده، ما سبک نداشتیم، آداب زندگی داشتیم. چون آداب برخاسته از انگاره‌هایی خانواده محور و زیر ساخت‌هایی است که همه در آن دخیل هستند. این تفکیک از حصیر تا طلا و از هنرمند تا بازرگان معنا می‌یابد. هنرمند، خلق اثر می‌کند، صنعتگر تولید کالا می‌کند و بازارگرد فروش محصول. اما امروز صنعتگر کوشش صنعتی دارد و خود را هنرمندی می‌داند که خلق هنری دارد و مبتنی بر تامل این کار را انجام می‌دهد.
تداوم هنرهای سنتی برای آن است که علمش را از خداوند می‌گیرد
محمد علی رجبی، رئیس گروه صنایع دستی فرهنگستان هنر، در ادامه درباره ارتباط سنت با هنر صنایع دستی توضیح داد: هر شغلی ایجاد صنعتی می‌کند، اما آیا همه آنها هنر هست؟ هنرهای صناعی یکی از شاخه‌های فهم هنرهای سنتی است. پس برای فهم هنر باید سنت را فهمید.
رجبی افزود: سنت سه ویژگی عمده دارد؛ یکی اینکه ریشه در قدیم دارد، ریشه در زمان دارد و ناگفته برای آینده می‌گذارد. تداوم هنرهای سنتی به این خاطر است که علمش را از خداوند می‌گیرد، پس هنر در هر زمانی نو است. به همین خاطر نگاه به آینده دارد و زمینه‌ای می‌گذارد تا آیندگان، هنر را با حفظ همان اصول ادامه دهند.
وی با تاکید بر اینکه هنر روی به حقیقت دارد، ادامه داد: هنر مانند قلب همیشه روی به یک حقیقت دارد؛ قلبی که ادعا کند به دو جا وابسته است، قابل قبول نیست.
رجبی بیان کرد: هستی شناسی هنرسنتی، به حق‌شناسی آن برمی‌گردد. ما از فتوت جدا افتاده‌ایم و آن ریشه اصلی که حقیقت بود را فراموش کرده و به مظاهر می‌پردازیم. هنگام نوآوری مطابق آنچه دکتر بهشتی گفتند به سراغ مظاهر می‌روند و از اصول پرهیز می‌کنند.
رئیس گروه صنایع دستی فرهنگستان هنر افزود: واسط فرهنگ و تمدن، ریاضی است و ادبا هم فهمیده بودند ریاضی را باید از حروف گرفت. فرهنگ در حوزه های دیگه تبدیل به ماده می‌شود و معماری، صنایع دستی و هنرهای دیگر خلق می‌شود؛ خیلی از اینها در حال حاضر از بین رفته است.
همچنین در ادامه محسن طباطبایی، معاون گروه اقتصادی مردمی هلدینگ نیک‌اندیشان بازرگان پارسه، به سخنرانی پرداخت و گفت: این صنعت از کمبود نگاه اقتصادی و فرهنگی درست رنج می‌برد. اگر این دانش از ذهن و دل پیشکسوتان کشورمان به نسل جوان انتقال پیدا کند، مسیر توسعه این صنعت شکل خواهد گرفت.
وی در همین زمینه اضافه کرد: ما از تولید تا حمایت افرادی که در این صنعت فعالیت می‌کنند، فعالیت داریم. کسانی که به حوزه بین رشته‌ای صنایع دستی و دیگر حوزه‌ها مثل پوشاک و صنایع غذایی ورود کردند، در کنار آنها هستیم تا به پایداری‌شان کمک کنیم. شرکت پارسه از زیر مجموعه گروه اقتصاد مردمی است و در زمینه حمایت از تولید تا بازاریابی و فروش همیار تولیدات هستیم.
طباطبایی، اضافه کرد: بسیاری از تولیدکننده‌ها خودشان به دنبال بازاریابی هستند و طبق صحبت‌های خانم دکتر جلالی این باعث شده تولیدکننده، نتواند صرفا بر تولید تمرکز کند و خودش را هنرمند هم بداند. به همین خاطر ما اینجا حاضر شدیم تا دغدغه بازاریابی را برای تولیدات هنری رفع کنیم.
در این مراسم همچنین غفور اسکندری سبزی، درباره خوشنویسی به خط تعلیق به سخنرانی پرداخت و از استادانی که از گذشته به این نوع خط می‌پرداختند، یاد کرد.
در بخشی از این مراسم نیز استاد مازیار حیدری که در نخستین کلک خیال‌انگیز، به عنوان پیش‌کسوت هنری، تجلیل شده بود، قطعه‌ای با عنوان مقام طرز رستم اجرا کرد. طرز رستم، یکی از مقام‌های باستانی و مجلسی ساز تنبور است که روایتگر سوگ زال، پدر رستم، در هنگام کشته شدن پسرش رستم است.
پایان مراسم با حضور علیرضا اسماعیلی، دبیر فرهنگستان هنر، ناهید عبدی، معاون پژوهشی فرهنگستان هنر، مهدی مکی‌نژاد، دبیرعلمی همایش، محمدعلی رجبی، عضو پیوسته و محسن طباطبایی، معاون یاس پارسه، از غفور اسکندری سبزی (خط تعلیق)، حسین تنکابنی (آرایه‌های معماری)، محمد ذهب صنیعی (زیور آلات سنتی)، ماشاء‌الله روزپور (هنگر و قفلسازرمزدار)، حسینعلی سعادتی‌راد (نوازنده کرنا و سُرنا)، مسعود شیشه‌گر (کاشی‌ساز)، حاج محمد قماش‌باف (نازک‌باف و پارچه باف)، حسن مشکین‌فام (پژوهشگر هنرهای سنتی، نقاش و موزه‌دار)، اسدالله مریم‌آبادی (خیمه‌دوز و پوش‌دوز)، سمیه اربابی (ملیله‌کار) و محمد سررشته (زرین فام) تجلیل شد.
گشایش بخش کارگاهی هنرهای سنتی و صنایع دستی در رواق هنر فرهنگستان هنر آخرین بخش این همایش بود که این کارگاه تا 30 خرداد 1404 ادامه دارد.
بدون دیدگاه